De Stilstand van het Gras (en hoe ik het anders zag)

De thee was ondertussen goed lauw geworden.

En ik zat daar, te zitten, in mijn ART-Galerie, omringd door een zachte geur van salie en munt, toen ze binnenkwamen. De oudjes. Eerst twee, toen vijf, dan een hele stoet, en nog een mensenwagon vol — sommigen gebogen en krakend en wel, sommigen trots, maar allemaal stil in extremis. Stilte zoals enkel komt bij mensen die vergeten zijn hoe het voelt om gehoord te worden. Ik schonk hen thee in keramieken kopjes en luisterde. Ze spraken in halve zinnen, soms in klachten, soms in herinneringen. Maar het gras… ja, daar hadden ze het over. Dat gras dat te lang werd, te luid werd, of gewoon… te veel was.

Buiten, in het hart van Zonnebeke, hoorde ik het ronken van machines. De mannen van de groendienst maaiden, kapten, schoffelden. Grote bomen verdwenen alsof ze nooit hadden gestaan. Vogels weken uit. Vlinders werden rook. Het was alsof het gemeentelijke beleid zijn ziel verloor tussen de platte banden van een zitmaaier.

En toen, in het midden van de week, kwam er een dame — klein, stram, maar met ogen die nog fonkelden. Ze wees naar de theekast en zei:
“Hebt ge ook iets voor mijn spieren? Ze doen pijn van het nietsdoen.”

Het raakte me. Niet het feit dat ze pijn had, maar het besef dat die pijn een gevolg was van haar stilstaan. Niet door haar keuze, maar omdat de wereld haar aan de rand had geschoven. Ongebruikte kracht gaat rotten — in spieren, maar ook in denken.

Ik begon te kijken. Echt te kijken.

Ik zag oudjes die op wandel gingen, maar nergens naartoe. Die flarden van vroeger zuchtten tegen het asfalt. En overal dat monotone lawaai van machines die maaiden alsof stilte hun vijand was. “Dat kan anders,” dacht ik. “Dat móét anders.”

Toen kreeg ik het idee. Wat als we hen teruggeven wat hen is ontnomen? Niet via subsidies of betuttelende praatgroepen, maar via beweging, via zinvolle traagheid. Een stille opstand, met de hand geleid.

En zo ontstond het voorstel. Niet uit waanzin, maar uit observatie. Niet uit arrogantie, maar uit mededogen.

Laat het gras groeien waar het wil, en de mensen maaien waar ze kunnen. Dit is geen dictatuur. Dit is een zachte omwenteling. Een revolutie met kamille en handduwers.

Ik blijf ondertussen thee schenken. Maar ik weet dat er straks, ergens in Zonnebeke, een oudje is dat met zachte tred een grasveld heroverd.

Want soms, is de weg naar herstel… gewoon een klein duwtje ver.

1. Probleemstelling

De gemeente Zonnebeke ondergaat een sluipende ecologische en psychosociale ontwrichting:

• Bomen worden systematisch verwijderd en versnipperd, wat leidt tot verlies van schaduw, biodiversiteit en natuurlijke stilte.
• Grasvelden worden machinaal en luidruchtig gemaaid, met verstoring van insectenpopulaties (bijen, vlinders) en luchtvervuiling tot gevolg.
• Ouderen ervaren toenemende lichamelijke stijfheid, mentale leegte en een gebrek aan maatschappelijke betrokkenheid, zoals geduid in het essay “De politieke stilstand en de onzichtbare verwaarlozing van ouderen” (Salomez, 2025).
• Een jaarlijkse “Stilteprijs” wordt uitgereikt aan de stilste, meest bijvriendelijke tuin van de gemeente.

2. Voorstel: Het Handduwertjesproject

Doelstelling: Het herstellen van de relatie tussen mens, natuur en gemeenschap door het inzetten van handbediende grasmaaiers als middel voor ecologische zorg én geriatrische activering.

Deze doelstelling is ontstaan uit een diepe observatie van de huidige maatschappelijke en ecologische toestand, waarbij enerzijds ouderen in een toestand van psychosociale stilstand terechtkomen, en anderzijds de openbare ruimte steeds verder wordt gemonopoliseerd door geluid, snelheid en mechanisering. Het voorstel is een uitnodiging tot maatschappelijke traagheid en actieve betrokkenheid, een ‘zachte revolutie’ die inzet op herstel: van mensen, van natuur, en van onderlinge zorg.

Concreet:

• Elke inwoner van 65 jaar en ouder in Zonnebeke krijgt de kans om gratis een handbediende grasmaaier te ontvangen.
• Deze grasmaaiers worden ingezet om kleine ecologische zones die zullen worden ingericht voor elk zijn eigen deur, maar ook publieke bermen, gazons, boomcirkels in de eigen buurt met de hand te onderhouden.
• Vrijwillige inschrijving via wijkcentra en lokale dienstencentra zoals ART- vzw.

3. Wetenschappelijke en beleidsmatige onderbouw

• Lichamelijke voordelen: Lichte fysieke inspanning zoals handmatig maaien bevordert cardiovasculaire gezondheid, spierbehoud en gewrichtsmobiliteit bij ouderen (zie: WHO Guidelines on Physical Activity and Sedentary Behaviour, 2020).
• Mentale gezondheid: Activiteit in de buitenlucht verlaagt depressieve symptomen en verhoogt levenszin bij senioren (Kaplan & Kaplan, 1989 – “The Experience of Nature”).
• Ecologische impact: Minder mechanische maaibeurten betekent minder geluidsoverlast, minder CO2-uitstoot en meer insectvriendelijke zones (zie o.a. studies i.o.v. European Environment Agency, 2019).

4. Financiële implicaties en besparingen

• Aankoopkosten van kwalitatieve handduwmaaiers kunnen gedekt worden via sociaal-ecologische subsidies (Vlaamse Gemeenschap, LEADER, EFRO).
• Besparing op onderhoud gemeentelijke groenzones door gedeeltelijke uitbesteding aan gemotiveerde inwoners.
• Lagere medische kosten op lange termijn door activering en preventieve gezondheidswinst.

5. Symboliek en communicatie

Het project kan gepresenteerd worden als een vorm van ‘eco-humanistische reconversie’:

• Ouderen worden niet langer als zorgobjecten gezien, maar als actieve rentmeesters van hun omgeving.
• De stilte wordt hersteld in de dorpskernen.
• De relatie tussen ouderdom, zorg en natuur krijgt een nieuw narratief: dat van mededogen en wederkerigheid.

Een begeleidende campagne onder de titel “Tsjak Tsjak Tsjak – Zonnebeke Maait Met de Hand” kan ludiek en ontroerend tegelijk zijn. Het Handduwertjesproject is mogelijk een zachte maatschappelijke disruptie. In een tijd van zorgverharding, ecologische roofbouw en sociale versnelling stelt het een model voor waarin zorg, ecologie en ouderdom samen een nieuw narratief vormen.

Niet betuttelend, maar activerend. Niet technocratisch, maar symbolisch geladen. Niet futiel, maar fundamenteel: het recht om, zelfs in ouderdom, betekenisvol bij te dragen aan de wereld.

6. Pilot en evaluatie

• Voorstel tot pilootproject in de dorpskernen van Zandvoorde, Beselare en Zonnebeke zelf.
• Evaluatie na 6 maanden met aandacht voor:
  • Deelnamegraad
  • Ervaren gezondheidseffecten (via vragenlijst)
  • Biodiversiteitswinst (in samenwerking met natuurverenigingen)

Slotnota:

Een gemeente die haar oudsten activeert om het jongste leven – dat van het gras, de bij, de vlinder – te beschermen, schrijft geschiedenis. Niet met lawaai, maar met zachtheid. Het woord “Handduwertjes” draagt een dubbele betekenis: het gaat zowel om fysieke activiteit als om het symbolische ‘duwtje’ naar herstel en betrokkenheid.

Een gemeente die ouderen opnieuw waarde en verantwoordelijkheid toekent, creëert een toekomst waarin zorgzaamheid hand in hand gaat met ecologie. Dit project verankert de ouder wordende mens opnieuw in de leefomgeving, niet als stilstaande figuur, maar als actor van betekenis.

ART vzw gelooft dat de toekomst van Zonnebeke gebouwd wordt met zachte handen, stille kracht en herstelde verbindingen.

Ondertekend,

Jean-Pascal Salomez
Kunstgalerie ART vzw – Langemarkstraat 6, Zonnebeke
www.jeanpascalsalomez.com

Ik diende het voorstel in maar vermoed dat het de prullebak ingegaan is, dus sindsdien is er in het vergeten koninkrijk Zonnebekistan — waar de bijen fluisterden en het gras slechts ruiste op bevel van de wind — een zonderlinge figuur aan het regeren, een man zonder kroon, met een glimlach als wapen, een man zonder snor getekend uit absint en een sjaal van kamillethee: Jean-Pascal, de Stiekeme Dictator.

Niemand had hem verkozen. Niemand had hem gevraagd. Maar daar was hij: alweer met Het Grote Plan.

Zijn leger bestond uit handduwmaaiers, zijn wapen: een zachte glimlach en een vel papier vol beleidsvoorstellen. Hij had geen tanks, maar theepotten. Geen drones, maar vlinders. En bovenal: een diepe obsessie met de oudjes.

“Ze roesten vast in hun sofa’s!” riep hij op de Grote Groene Tribune. “Ze grommen tegen de grasmaaiers, maar maaien niet terug!”

Zijn decreet was eenvoudig: elke oudere burger kreeg een handduwertje, met gouden wieldopjes en een zachte kurken handgreep. “Geen pensioen zonder duwvermogen,” fluisterde hij, terwijl hij liefdevol een madeliefje plantte tussen twee trottoirstenen.

De bevolking fronste. Ze dachten dat hij krankzinnig was. Sommigen beweerden dat hij sprak met vlinders. Anderen beweerden dat hij was een vlinder.

Toch begonnen de oudjes — eerst giechelend, dan grommend, uiteindelijk zingend — hun grasveldjes te maaien. In het begin elk voor zijn eigen deur. Niet uit plicht, maar uit plezier. Ze ontmoetten elkaar in een later stadium steeds aan de rand van de Levensboomcirkel op het dorpsplein. Ze wisselden recepten uit. Ze herwonnen spieren, verhalen, en een reden om hun hoed nog eens te dragen.

Intussen fluisterden de jongeren: “Hij is een dictator, hoor. Hij manipuleert met lavendel en vrijwilligerswerk.” Maar niemand kon ontkennen dat het gras groener was, de lucht stiller, en dat de vlinders eindelijk terugkwamen. Het was weeral eens te laat Pour les jeunes : de lucht was zuiverder, de longen voller, de sokken kleurrijker dan ooit.

Op een dag stond er in het gemeentehuis een plakkaat, getekend met duizend handtekeningen in bibberig schrift:

“Voor onze dictator der zachtheid, die ons deed bewegen zonder dat we het wisten. Lang leve de duw.”

En Jean-Pascal? Die zat in de ART-Galerie, tussen de theekruiden en de kruidenvrouw, tussen kamille en rozenblad, met in zijn hand een kop dampende citroenmelisse en in zijn oog een droom die bleef, starend naar het raam, waar een bejaarde man glimlachend met zijn handduwer over het voetpad gleed als een danser over marmer.

“Ze noemen me een dictator,” mompelde hij. “Maar ik ben slechts de tuinman van hun vergeten tuin.”

Hij glimlachte.
Niet als leider.
Niet als held.

Hoe ART vzw dit voorstel ondersteunt als vorm van actie

Het beleidsvoorstel “Handduwertjes voor een Stiltevol en Herstellend Zonnebeke” vormt geen klassiek verzoek, maar een daad van bewuste ontregeling — een artistieke interventie in het domein van beleid en bestuur. Als kunstenaar en bezieler van ART vzw stel ik deze actie voor als een vorm van esthetisch verzet: een milde maar radicale verschuiving in denken en handelen, geworteld in de menselijke waardigheid.

1. Kunst als politiek zonder partij
Binnen ART vzw beschouwen we kunst als een fundamentele praktijk van het herdenken van maatschappelijke structuren. Zoals Jacques Rancière stelt in Le Partage du Sensible (2004), herschikt kunst de manier waarop we zien, horen, en voelen. De handduwertjes zijn in dit opzicht geen louter technische instrumenten, maar symbolische media: ze duwen ook onze blik naar wat onzichtbaar geworden is — de oudere mens, de stilte, de traagheid, het gras zelf.

2. Eyeopeners door ritueel en eenvoud
Het project werkt met bewust gekozen eenvoud. Juist door een ogenschijnlijk banale handeling — het duwen van een handmaaier — wordt een ritueel van herstel gecreëerd. De oudere burger wordt actor, beweger, hersteller van zijn/haar leefwereld. Dit is een eyeopener in menswetenschappelijke zin: het roept nieuwe betekenissen op voor beweging, autonomie, zorg, en ecologie. Zoals de antropoloog Victor Turner stelde: “symbolische handelingen kunnen liminale ruimtes openen waarin transformatie plaatsvindt.”

3. ART vzw als sociaal-organische actor
ART vzw ondersteunt dit voorstel niet alleen als culturele speler, maar als een netwerk van verbonden zielen, opgericht met het oog op wederkerigheid, welzijn en zingevende actie. Onze vzw biedt de ruimte, de inspiratie én de morele infrastructuur waarin dit voorstel kon rijpen. De werking ervan is deels gebaseerd op prefiguratieve actie (Yates, 2015): we wachten niet op toestemming om anders te leven, we leven alvast anders — en nodigen bestuurders uit om dit mee vorm te geven.

4. Geen strijd, maar waarheid in zachtheid
Waar klassieke actievoering polariseert, kiest ART vzw voor een omhelzende benadering. We geloven dat ware verandering ontstaat via empathie, traagheid en menselijkheid. De “Handduwertjes” zijn een uitnodiging tot medezeggenschap van de meest vergeten stemmen in onze gemeente. Deze symbolische actie is dus een liefdevolle confrontatie met het beleid: een zachte stem die spreekt waar anderen zwijgen, en daarmee des te luider klinkt.

5. Tot slot: ethiek boven efficiëntie
We geloven dat menselijke ethiek niet mag ondergeschikt worden gemaakt aan louter bestuurlijke efficiëntie. Dit voorstel appelleert aan een bestuursvorm die zorg als kernwaarde erkent. De impact ervan ligt niet enkel in cijfers, maar in gesprekken, ontmoetingen, herstel en zingeving. Dit alles zijn vormen van ‘waarde’ die in geen begroting passen, maar de ruggengraat vormen van een samenleving.

—

Met deze verklaring onderstreept ART vzw haar engagement als vredelievende actor in een maatschappelijke werkelijkheid die nood heeft aan verbeelding, herstel en een andere blik op het alledaagse.

Jean-Pascal Salomez
Voorzitter ART vzw
Langemarkstraat 6, 8980 Zonnebeke
www.jeanpascalsalomez.com – ARTvzw@outlook.com

Het actievoeren van ART- kan maatschappelijk en filosofisch worden verklaard als een vorm van geëngageerde kunstpraktijk die de grenzen tussen esthetiek, politiek en sociaal bewustzijn opzoekt en opheft. Wat volgt is een systematische en diepgaande verklaring van het actievoeren zoals ART- dat belichaamt, met verwijzing naar relevante theoretische kaders en maatschappelijke noden.

Verklaring van het actievoeren door ART-

1. Definitie en positionering

Het actievoeren van ART- is geen klassiek protest, maar een symbolische, participatieve en gemeenschapsgerichte daad van verzet. Het situeert zich in de traditie van:

• Agonistische kunst (Chantal Mouffe, 2007): kunst die dissensus zichtbaar maakt;
• Situationisme (Guy Debord, 1967): creatie van situaties die de illusie van het dagelijkse ontregelen;
• Dadaïstische strategieën: taal, logica en macht worden gedeconstrueerd en herschikt in poëtische absurditeit;
• Anarchistische pedagogiek (Freire, Illich): bewustwording en zelforganisatie via ervaringskennis.

2. Menswetenschappelijk fundament

Het actievoeren door ART- is gestoeld op kritische menswetenschappen die de sociale constructie van realiteit, identiteit en macht centraal stellen. Het erkent dat:

• De mens meer is dan consument of patiënt;
• Samenleving vorm krijgt via rituelen, verhalen en beelden (Clifford Geertz, 1973);
• Ware verandering ontstaat via micropolitiek: kleine daden die systemen uitdagen (Deleuze & Guattari, 1980).

Doel van het actievoeren

Het actievoeren van ART- heeft als centrale doelstelling:

Het terugwinnen van menselijke waardigheid, collectieve autonomie en ecologische verbondenheid door middel van artistieke interventie, publieke aanwezigheid en radicale verbeelding.

3. Drievoudige gerichtheid

a. Tegen sociale onrechtvaardigheid

ART- reageert op concrete vormen van uitsluiting, zoals:

• Armoede en bureaucratische verwaarlozing;
• Gentrificatie en verdringing van zachte waarden;
• Politiek cynisme dat solidariteit marginaliseert (bv. beleid N-VA).

b. Voor gemeenschapsherstel

Elke actie – hoe bescheiden ook – streeft naar:

• Sociale nabijheid en ontmoeting;
• Herverdeling van symbolisch kapitaal (zichtbaarheid van onzichtbaren);
• Oefeningen in “care ethics” (Tronto, 2013).

c. In relatie tot natuur en ruimte

Door het inzetten van publieke ruimtes als speelse arena’s voor verandering (bv. de stoep, de berm, het bos, het bankje), toont ART-:

• Een ecologisch activisme dat niet activistisch oogt;
• Een landschapsgevoeligheid waarin de mens her-leert kijken, zijn en zorgen.

Verwacht maatschappelijk resultaat

Het actievoeren van ART- verwacht geen onmiddellijke revolutie, maar zet in op culturele sedimentatie:

Zoals Judith Butler schrijft:

“Public assembly is performative. It embodies resistance not just by what is said, but by what is done with the body in space.”
(Butler, Notes Toward a Performative Theory of Assembly, 2015)

Het actievoeren van ART- is een kunstvorm

Een levensvorm en een antwoord op sociale inertie. Het stelt niet alleen vragen over hoe wij leven, maar creëert tastbare alternatieven waarin kunst, anarchisme en zorg zich verstrengelen. Het is een daad van liefde én strijd, een werkwoord dat beweegt tussen het absurde en het noodzakelijke.

Jean-Pascal schreef eerder Het politiek manifest van een dromer, lees dat Hier.